उन्हाचा पारा वर चढतोय ! उष्माघात टाळा आणि सुरक्षित राहा.

 महाराष्ट्रात विशेषतः विदर्भात तापमानात वाढ होत असताना, या दिवसात उष्माघाताचा धोका मोठ्या प्रमाणात वाढतो, उन्हाळ्यात आरोग्य चांगले राखण्याचे महत्त्व समजून घेण्यासाठी, उन्हाळ्याशी संबंधित आजार टाळण्यासाठी तयार राहणे आपल्यासाठी महत्त्वपूर्ण ठरते. या लेखात, आपण उष्माघात - त्याची लक्षणे, प्रतिबंधक उपाय, उपचार आणि उष्णतेच्या लाटेमध्ये सुरक्षित राहण्यासाठी सामान्य मार्गदर्शक तत्त्वे यावर प्रकाश टाकणार आहे. आशा आहे की ही माहिती तुम्हाला या कडक उन्हाळ्यात स्वतःला थंड ठेवण्यास मदत करेल.

उष्माघात म्हणजे काय?
सनस्ट्रोक, ज्याला उष्माघात म्हणून देखील ओळखले जाते, जेव्हा उच्च तापमान आणि शरीरातील पाणी कमी झाल्यामुळे शरीर जास्त गरम होते तेव्हा ही समस्या उद्भवते. ही एक गंभीर स्थिती आहे ज्यासाठी त्वरित वैद्यकीय पुचार करणे आवश्यक असते.
विदर्भात दिवसाचे तापमान उन्हाळ्यात ४२ अंश सेल्सिअसच्या पुढे जाते. शेतात काम करणे, अंगमेहनतीचे काम करणे, घराबाहेर खेळणे, प्रवास करताना सामान्यतः सनस्ट्रोक/ उष्माघात होतो.

उष्माघाताची लक्षणे:
- उच्च तापमान: 104°F (40°C) किंवा त्याहून अधिक शरीराचे तापमान वाढणे.
- डोकेदुखी: तीव्र डोकेदुखी आणि चक्कर येणे.
- मळमळ आणि उलट्या: मळमळ आणि उलट्या होणे.
- जलद श्वासोच्छ्वास आणि हृदय गती: श्वासोच्छवास जलद होतो आणि हृदय गती वाढते.
- चकचकीत त्वचा: त्वचेला स्पर्श करताना लाल आणि गरम होते.
- गोंधळ आणि दिशाभूल: मानसिक गोंधळ आणि लक्ष केंद्रित करण्यात अडचण.

उष्माघात प्रतिबंध:
1. भरपूर पाणी प्या : तुम्हाला तहान लागली नसली तरीही दिवसभर भरपूर पाणी प्या. नारळ पाणी, ताक, उसाचा रस आणि लिंबू पाणी यासारख्या हायड्रेटिंग द्रवपदार्थांची निवड करा. मातीच्या भांड्यातील नैसर्गिकरित्या थंड पाणी प्या जे तहान भागवते.

2. अल्कोहोल आणि कॅफिन टाळा: अल्कोहोल आणि कॅफिनयुक्त पेये यांचे सेवन मर्यादित करा कारण ते निर्जलीकरणास कारणीभूत ठरू शकतात.

3. योग्य पोशाख करा: तुमचे शरीर थंड राहण्यासाठी सुती, खादी, हलके, हलके रंगाचे, सैल-फिटिंग कपडे घाला. डोळे सनग्लासेसने झाका, डोके दुपट्ट्याने झाकून ठेवा जे कानही झाकतील. सनबर्न टाळण्यासाठी टोपी, छत्री, सनकोट इत्यादी वापरा.

4. सावली शोधा: घराबाहेर असताना, शक्य असेल तेव्हा सावली मध्ये राहण्याचा प्रयत्न करा, विशेषत: भरदुपारी उन्हामध्ये फिरणे, काम करणे टाळा.

5. सन प्रोटेक्शन वापरा:
डोळे सनग्लासेसने झाका, डोके दुपट्ट्याने झाकून ठेवा जे कानही झाकतात. सनबर्न टाळण्यासाठी टोपी, छत्री, सनकोट इत्यादी वापरा आणि आपल्या त्वचेला हानिकारक अतिनील किरणांपासून वाचवण्यासाठी उच्च एसपीएफसह सनस्क्रीन लावा.

उन्हाळ्यात उष्माघात टाळण्यासाठी आहाराला प्राधान्य द्या:
उष्माघात टाळण्यासाठी आणि शरीराला थंड आणि हायड्रेट ठेवण्यासाठी योग्य अन्नपदार्थांची निवड महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावू शकते. उन्हाळ्याच्या महिन्यांत विशेषतः विदर्भ प्रदेशासाठी तयार केलेल्या काही खाद्यपदार्थांच्या शिफारशी येथे आहेत:

1. ताजी सॅलड्स: टोमॅटो, काकडी, गाजर, मुळा, मेथी, पातीचा कांदा यांसारख्या हंगामी भाज्यांसह ताजे सॅलड कोशिंबिर तयार करा. या भाज्या हायड्रेटिंग आणि आवश्यक जीवनसत्त्वे आणि खनिजांनी भरलेल्या आहेत.

2. हलके आणि ताजे जेवण: हलके आणि सहज पचणारे जेवण जसे की खिचडी, डाळ भात किंवा भाजीपाला घ्या. जड आणि मसालेदार पदार्थ टाळा ज्यामुळे शरीरातील उष्णता वाढू शकते.

3. राजगिरा आणि ज्वारी: राजगिरा आणि ज्वारी सारख्या धान्यांचा आहारात समावेश करा कारण ते पौष्टिक आहेत आणि यात शरीर थंड करण्याचे गुणधर्म आहेत. ते दलिया, रोटी किंवा सॅलडमध्ये खाऊ शकतात.

हर्बल टी: ग्रीन टी, कॅमोमाइल टी किंवा लेमनग्रास टी सारखे हर्बल टी प्या. या चहामध्ये अँटिऑक्सिडंट्स आणि शांत करणारे गुणधर्म असतात जे शरीरातील उष्णता कमी करण्यास मदत करतात.

उष्माघातावर उपचार:
1. थंड करण्याचे उपाय: थंड भागात राहा आणि तापमान कमी करण्यासाठी शरीरावर थंड कॉम्प्रेस किंवा बर्फाचे पॅक लावा.

2. रिहायड्रेट करा: गमावलेले द्रव आणि इलेक्ट्रोलाइट्स पुन्हा भरण्यासाठी थंड द्रव प्या, शक्यतो पाणी किंवा ओरल रीहायड्रेशन सोल्यूशन्स.

3. विश्रांती घ्या: थंड ठिकाणी विश्रांती घ्या आणि लक्षणे कमी होईपर्यंत शारीरिक कष्ट टाळा.

4. वैद्यकीय उपाय: लक्षणे कायम राहिल्यास किंवा तब्येत खराब झाल्यास त्वरित वैद्यकीय मदत घ्या.

उष्णतेच्या लाटेमध्ये करायच्या उपाययोजना:

1. उन्हात फिरणे काम करणे टाळा: विशेषत: दिवसाच्या सर्वात उष्ण वेळामध्ये, दुपारी 11 ते 4 वाजेपर्यंत उन्हात काम करणे टाळा.

2. लहान मुले, वृद्ध आणि जुनाट आजार असलेल्या व्यक्तीवर बारीक लक्ष ठेवा, कारण ते तीव्र तापमान शन करू शकत नाहीत.

3. माहिती ठेवा: स्थानिक अधिकाऱ्यांनी जारी केलेल्या हवामान अंदाज आणि उष्णतेच्या सूचनांसह अपडेट रहा.

4. थंड वातावरण तयार करा: घरातील वातावरण थंड आणि आल्हाददायक ठेवण्यासाठी पंखे किंवा कुलर, वातानुकूलन वापरा.

प्रत्येकाने आपल्या आरोग्याला प्राधान्य देऊन विनाकारण उन्हामध्ये फिरणे, प्रवास टाळून आणि उन्हाळ्याच्या दिवसात उष्माघात टाळण्यासाठी आवश्यक सावधगिरी बाळगुन, हायड्रेटेड राहून, योग्य कपडे घालून, आणि वर नमूद केलेल्या मार्गदर्शक तत्त्वांचे पालन केले तर आपण सुद्धा उन्हाळ्याचा सुरक्षितपणे आनंद घेऊ शकतो आणि अति उष्णतेच्या प्रतिकूल परिणामांपासून स्वतःचे संरक्षण करू शकतो.

डॉ. पंकज प्रधान